Ginięcie wielu gatunków zwierząt związanych z mokradłami spowodowane jest zaburzeniem najczulszego elementu ich cyklu życiowego - rozmnażania. Zjawisko to szczególnie dobrze zostało poznane w stosunku do ryb, jako najważniejszych gospodarczo zwierząt zamieszkujących mokradła. Fiasko naturalnego tarła ginących gatunków ryb jest najczęściej spowodowane uproszczeniem strukturalnym ich biotopów i ubytkiem dogodnych miejsc do tarła. Wszelkie działania z zakresu renaturyzacji i optymalizacji struktury cieków i zbiorników wodnych (patrz inne metody ochrony mokradeł) są więc zarazem działaniami na rzecz zachowania takich gatunków. Zanim jednak zostaną one wykonane, a także w sytuacji znacznego rozrzedzenia populacji, dość powszechnie w ochronie ryb stosuje się rozmnażanie ex situ. Polega ono na odłowie w okresie tarłowym części osobników danego gatunku, pozyskaniu ikry i mlecza, zapłodnieniu ikry w sztucznych warunkach, wyhodowaniu narybku i następnie wsiedleniu go do cieku lub jeziora. Działania takie są np. powszechnie stosowane w Polsce w stosunku do pstrąga potokowego, rzadziej innych gatunków (lipień, sum). Sztuczne tarło i hodowla niektórych gatunków (brzana, certa) ma wciąż raczej charakter eksperymentalny i barierą jest opanowanie szczegółów skutecznej hodowli ich narybku.

Metoda sztucznego wspomagania rozmnażania wybranych gatunków - ze względu na wykorzystanie bogatych doświadczeń gospodarczej praktyki rybackiej - jest jednak zazwyczaj dość skuteczna i jest - czasami jedyną - szansą na zachowanie niektórych gatunków ryb w naszych wodach. Jej znaczenie dla ochrony przyrody wymaga jednak bezwzględnego przestrzegania zasady lokalnego pochodzenia materiału: tarlaki do sztucznego rozmnażania powinny być pozyskane z tego akwenu, który podlegać ma zarybieniu wyhodowanym narybkiem, a najdalej z akwenu mającego z nim łączność. Naruszenie tej zasady jest możliwe, gdy realizujemy program reintrodukcji (zobacz niżej); każde jednak mieszanie naturalnych populacji jest działaniem szkodzącym różnorodności biologicznej na poziomie wewnątrzgatunkowym. Ryby są bowiem zwierzętami, których populacje łatwo wykształcają specyficzne cechy lokalne, zarówno behawioralne, jak i nawet morfologiczne. Wsiedlenie osobników pochodzących z innej populacji zatrze to zróżnicowanie, często zanim zostanie ono w ogóle rozpoznane. Niestety, kontrola pochodzenia materiału zarybieniowego to jeszcze słaba strona większości polskich ośrodków hodowlanych.

Działania na rzecz sztucznego wspomagania rozmnażania się związanych z mokradłami gatunków w największym stopniu dotyczą wprawdzie ryb, ale stosowane są i do innych gatunków. Elementem programu ochrony żółwia błotnego w Polsce jest np. zabezpieczanie złóż jajowych przed żerowaniem drapieżników (stosuje się repelenty zapachowe lub przykrywanie siatką przymocowaną do ziemi metalowymi prętami), a także wykopywanie jaj i ich sztuczna inkubacja, a następnie wsiedlanie młodych żółwików do ich naturalnego biotopu.

W przypadku udokumentowanego wyginięcia gatunku, jedyną szansą na jego powrót do zajmowanych przez niego pierwotnie biotopów jest tzw. reintrodukcja, tzn. sztuczne wyhodowanie i wsiedlenie do naturalnego biotopu osobników odpowiedniego gatunku. Działanie takie, o ile ma być przyrodniczo korzystne, musi być obwarowane pewnymi warunkami: musi być poprzedzone sprawdzeniem, czy gatunek rzeczywiście w danym miejscu występował, jakie czynniki spowodowały jego wyginięcie i czy przestały one działać, musi być także precyzyjnie udokumentowane (łącznie ze źródłem stosowanego do hodowli materiału). Historia ochrony przyrody zanotowała przypadki zarówno spektakularnych sukcesów, jak i niewyjaśnionych klęsk reintrodukcji, jej powodzenie więc nie zawsze jest pewne.

Dużym sukcesem skończyła się ogólnopolska akcja reintrodukcji bobra, która zbiegła się z przełamaniem przez ten gatunek bariery antropofobii, rozpoczęciem spontanicznego rozprzestrzeniania się i powrotem na utracone stanowiska. Wspomożenie spontanicznej ekspansji przez sztuczne wsiedlenia bobrów na liczne stanowiska w zachodniej Polsce sprawiło, że w ciągu kilkudziesięciu lat ten - tak ważny dla ochrony mokradeł - gatunek stał się stosunkowo pospolity. Do dziś jednak program reintrodukcji może być z powodzeniem lokalnie kontynuowany (np. wsiedlanie bobrów w nadleśnictwach, w których jeszcze ich nie ma).

Polski Związek Wędkarski bez większego rozgłosu, lecz skutecznie, przeprowadził reintroducję pstrąga potokowego w wielu ciekach zachodniej Polski.

Prowadzona jest obecnie akcja reintrodukcji łososia do rzek Pomorza. W związku z całkowitym wyginięciem lokalnych populacji (ostatnia była w dorzeczu Drawy), materiał do reintrodukcji pochodzi z dorzecza Dźwiny na Łotwie. W dorzeczu Odry podjęto w kilku miejscach próbę reintrodukcji certy, jej powodzenie nie jest jednak jeszcze znane. Szansę na sukces ma program reintrodukcji do wybranych akwenów rodzimych gatunków raków: szlachetnego i błotnego. Na etapie przygotowawczym i eksperymentalnym jest międzynarodowy program reintrodukcji jesiotra do wybranych rzek Europy.

Niepowodzeniem skończyła się natomiast próba reintrodukcji wymarłego gatunku małża - skójki perłorodnej - w potokach dorzecza Kwisy w Sudetach. Do dziś nie są znane przyczyny niepowodzenia.

Programy reintrodukcji na dawne stanowiska kilku gatunków bezkręgowców - np. żyjącego w wodach źródliskowych chruścika Crunoecia irrorata, ważek: szklarnika i żagnicy zielonej - są w stadium projektów i eksperymentów, zgodnie z zapisami planów ochrony mają jednak w najbliższym czasie być podjęte, np. w Drawieńskim Parku Narodowym na Pomorzu.

Nie ma miejsca w ochronie przyrody na introdukcje, tzn. wsiedlanie do naturalnych układów ekologicznych gatunków, które nigdy w nich nie występowały. Liczne niestety są przykłady takich sztucznych zasiedleń ryb. Pokusą i uzasadnieniem do takich działań bywa funkcja ekologiczna - np. wsiedlenie ryb roślinożernych, by ograniczyły zarastanie akwenu, funkcja gospodarcza - wsiedlenie ryb atrakcyjnych wędkarsko lub rybacko, źle pojmowana troska o różnorodność biologiczną (im więcej gatunków, tym lepiej). W ostatecznym rachunku wszystkie takie działania przynoszą jednak przyrodzie więcej szkody niż pożytku.

WARTO PRZECZYTAĆ:
→ Olaczek R., Tomiałojć L. (Eds.). Czynna ochrona zwierząt. KOP PAN i PWN, Warszawa
→Hesse T., Witkowski A. (Eds.). 2001. Regionalna ochrona gatunkowa ryb - stan zagrożenia, kierunki ochrony. Roczniki Naukowe PZW, Tom 14, Suplement.