Niewielu miłośników roślin domowych, balkonowych czy ogrodowych zastanawia się, skąd pochodzi ziemia doniczkowa oraz podłoża ogrodnicze, w którym rosną ich ulubione rośliny. Dla wielu osób ogrodnictwo stanowi formę kontaktu z naturą, sposób na relaks i wyciszenie, hobby lub źródło ekologicznych ziół czy warzyw.

Czy nasze uprawy rzeczywiście są przyjazne środowisku?

Czy otaczanie się roślinami doniczkowymi może przyczyniać się do niszczenia cennych ekosystemów?

Większość podłoży do roślin dostępnych na rynku bazuje na torfie, którego wydobycie powoduje całkowitą degradację torfowisk – unikalnych ekosystemów bagiennych. Po wydobyciu torfu z torfowiska pozostaje jedynie dziura w ziemi, często wypełniona wodą i zagospodarowana jako staw rybny (tzw. rekultywacja).

Bagna, czyli pełne wody torfowiska, to miejsca, w których zachodzą procesy torfotwórcze, a szczątki roślin nie ulegają rozkładowi ze względu na wysoki poziom uwodnienia i warunki beztlenowe. W wyniku tych procesów bardzo powoli, przez setki, a nawet tysiące lat, tworzą się pokłady torfu (na torfowiskach w strefie umiarkowanej torfu przybywa z prędkością ok. 1 mm na rok). Struktura torfu przypomina gąbkę, która ma niezwykłe zdolności retencjonowania wody (dobrze zachowane torfowisko to nawet w 95% woda), regulacji mikroklimatu i globalnego bilansu dwutlenku węgla poprzez magazynowanie węgla.

Osuszanie torfowisk prowadzi do degradacji siedlisk występowania rzadkich gatunków roślin i zwierząt, zaburza lokalnie, a niekiedy także regionalnie, stosunki wodne i uwalnia pod postacią CO2 zgromadzony w nich węgiel, przyczyniając się do wzmocnienia skutków ocieplania klimatu.

Każdy, kto uprawia rośliny doniczkowe, zapewne zauważył, że z czasem objętość ziemi w doniczce maleje. To nie magia, to torf, który dosłownie spala się (utlenia) i ulatnia do atmosfery w postaci gazów cieplarnianych, gdyż po przesuszeniu rozpoczyna się jego rozkład.

Torf i eko-dezinformacja

Chcąc dokonywać bardziej świadomych i przyjaznych środowisku wyborów, często sięgamy po produkty oznaczone jako "naturalne", złożone w "100% z naturalnych składników", "bio", “eko” czy „naturalnie ekologiczne”.

Choć torf rzeczywiście pochodzi z roślin i jest surowcem w pełni naturalnym, jego wydobycie wiąże się z ogromnymi stratami dla środowiska. Tym samym produkcja podłoży torfowych nie jest ani ekologiczna, ani przyjazna naturze. Ziemia do siewu i pikowania znajdująca się na grafice obok, pomimo wielu przyjaźnie brzmiących haseł znajdujących się na opakowaniu, składa się w większości z torfu.

Torf certyfikowany - wybór mniejszego zła

Na rynku dostępne są podłoża z certyfikatem “Responsibly Produced Peat” zawierające torf, który pozyskiwany jest z silnie osuszonych i zdegradowanych torfowisk, które nie mają tak wysokich walorów przyrodniczych jak niezaburzone bagna.

Wybór takich produktów to z pewnością mniejsze zło, bo nie przyczyniają się one do niszczenia cennych przyrodniczo siedlisk i utraty obecnych tam rzadkich gatunków. Jednak pod względem usług ekosystemowych dostarczanych przez torfowiska, ma on nadal poważne skutki. Bezpowrotnie tracimy podziemne magazyny węgla, znajdujące się w pozyskanym torfie (węgiel z torfu z czasem utleni się do dwutlenku węgla i wzmocni efekt cieplarniany), a także niszczymy miejsca naturalnej retencji wody, które powoli uwalniają parę wodną do powietrza w okresach suchych, łagodząc lokalnie klimat.

Żaden produkt, którego składnikiem jest torf, nie jest wyborem przyjaznym środowisku i klimatowi.

Kompost z torfem i torf z recyklingu

Uwaga! Kompost również może zawierać torf.

Wydawać by się mogło, że kompost to bezpieczny produkt niezawierający torfu. Zazwyczaj tak, ale zawsze warto zapoznać się ze składem produktu i sprawdzić, co uległo przekompostowaniu.

Firma Wokas wyprodukowała kompost ogrodniczy, który bazuje na przekompostowanym torfie służącym wcześniej jako okrywa do uprawy pieczarek. Dobrze, że torf już raz wydobyty i zużyty nie zostaje wyrzucony, ale jest wykorzystany ponownie. Liczymy jednak na to, że firma przejdzie na produkcję beztorfowych okryw do uprawy pieczarek. Szlak przeciera obecnie szwajcarska firma CORMO, która wyprodukowała beztorfową okrywę z łodyg kukurydzy. Obecnie jest ona w fazie testów.

Pieczarki, warzywa szklarniowe i torf

W Polsce aż 98% wydobywanego torfu trafia do sektora ogrodniczego i jako okrywy do uprawy pieczarek, z czego 66% wykorzystywane jest do hodowli roślin, a 32% do uprawy pieczarek. Polska jest największym eksporterem pieczarek w Europie i jednym z liderów na świecie, a ich produkcja nieprzerwanie rośnie od dziesięciu lat. Warto zaznaczyć, że do hodowli innych gatunków grzybów nie używa się torfu.

W Europie torf wykorzystywany jest również w produkcji warzyw szklarniowych, a południowa Hiszpania, będąca liderem w tej dziedzinie, korzysta z torfu pozyskiwanego m.in. w Polsce i innych krajach nadbałtyckich. W Hiszpanii znajduje się największy kompleks szklarniowy na świecie, a aż 75% jego produkcji trafia na eksport. Znaczna część warzyw dostępnych w polskich supermarketach pochodzi właśnie z tych upraw. Zamiast nich warto wybierać warzywa sezonowe pochodzące od lokalnych dostawców, tych zrzeszających się w kooperatywach spożywczych, jak tych tradycyjnie wystawiających swoje plony i przetwory na bazarach. Dzięki temu nie tylko zmniejszamy popyt na produkty, które przyczyniają się do degradacji torfowisk, ale także obniżamy ślad węglowy związany z transportem żywności.

Alternatywy dla torfu

Obecnie coraz więcej producentów oferuje wysokiej jakości podłoża beztorfowe, bazujące na kompoście i materiałach skutecznie zatrzymujących wodę w glebie. Są one pełnowartościowym zamiennikiem dla torfu i pozwalają na prowadzenie ogrodnictwa w sposób bardziej przyjazny dla środowiska.

Najczęściej stosowane składniki w tych podłożach to: substancje spulchniające (np. perlit, włókno drzewne, kokosowe, kora kompostowana), które poprawiają przepuszczalność i napowietrzenie gleby; substancje stabilizujące (np. glina palona, zeolit), które zapewniają trwałość struktury podłoża i ograniczają jego osiadanie; substancje retencjonujące wodę (np. włókno kokosowe, kompost zielony), które zwiększają zdolność podłoża do magazynowania wody, oraz substancje odżywcze (np. kompost zielony, nawozy wieloskładnikowe), które dostarczają roślinom składników pokarmowych. W zależności od przeznaczenia podłoża (np. dla roślin doniczkowych, warzyw, sadzonek, roślin kwasolubnych), proporcje tych składników mogą się różnić.

Poniższa tabela przedstawia zestawienie dostępnych w Polsce podłoży beztorfowych. Wszystkie z wymienionych w niej produktów są dostępne w sklepach internetowych, natomiast ich dostępność w sklepach stacjonarnych może się zmieniać. W wielu przypadkach istnieje możliwość odbioru zamówionych przez internet towarów w wybranym sklepie stacjonarnym.

Zdjęcie produktu	Marka	Nazwa produktu	Skład	Dostępność w sklepach
	BIOVITA	Beztorfowa ziemia uniwersalna do warzyw i kwiatów z kompostem (40L)	włókno kokosowe, kompost	produkt dostępny online
	COMPO	BIO Ziemia uniwersalna beztorfowa (40L)	włókno drzewne, kompost, kora drzewna, włókno kokosowe, nawóz organiczny	Leroy Merlin
	COMPO	BIO Kompost ogrodowy (15L, 40L)	przekompostowane zielone surowce roślinne	OBI, Leroy Merlin
	GoodHome	Podłoże uniwersalne beztorfowe (10L, 50L)	włókno kokosowe, włókno drzewne, przekompostowana kora	Castorama
	KiK Krajewscy	BIO Ziemia uniwersalna bez torfu (20L)	kora kompostowana, kompost zielony, włókno drzewne, włókno kokosowe, perlit, guano, nawóz roślinny BIO	produkt dostępny online
	KRONEN	Eko Kompost (15L, 25L, 40L)	EKOkompost ogrodowy z materiału pozyskiwanego lokalnie, szybko odnawialnego z mikroorganizma­mi i minerałami produkowany w procesie fermentacji beztlenowej, włókna drzewne Ekofibrex®	Leroy Merlin, OBI
	KRONEN	Podłoże uniwersalne do roślin ogrodowych i balkonowych bez torfu (40L)	włókna drzewne Ekofibrex® z drewna drzew iglastych, chipsy kokosowe, glinka wulkaniczna	OBI
	KRONEN	Ziemia uniwersalna bez torfu Terra Preta (5L,10L, 20L, 50L)	CO2COMPOFERM® - ekokompost nowej generacji powstaje w procesie fermentacji o zredukowanej emisji CO2 do atmosfery, ECOFIBREX® - włókna drzewne drzew iglastych, węgiel roślinny, nawilżacz, nawóz	Leroy Merlin, OBI
	KRONEN	TERRA PRETA Ziemia BIO do pomidorów bez torfu (15L)	włókna drzewne ECOFIBREX®, frakcja kokosu, przekompostowana kora drzew iglastych i inne składniki jak. np glinka, nawozy, nawilżacz, węgiel roślinny	PSB Mrówka
	KRONEN	TERRA PRETA Ziemia do zielonych roślin domowych (5L, 10L)	włókna drzewne ECOFIBREX®, frakcja kokosu, przekompostowana kora drzew iglastych i inne składniki jak. np glinka, nawozy, nawilżacz, węgiel roślinny	produkt dostępny w sklepach internetowych
	KRONEN	TERRA PRETA Ziemia balkonowa bez torfu (50L)	włókna drzewne ECOFIBREX®, frakcja kokosu, przekompostowana kora drzew iglastych i inne składniki jak. np glinka, nawozy, nawilżacz, węgiel roślinny	produkt dostępny w sklepach internetowych
	SOBEX	Podłoże beztorfowe uniwersalne (20L)	włókno kokosowe, włókno drzewne, kompost, drobna kora, piasek, mączka bazaltowa	OBI
	SOBEX	Podłoże beztorfowe do warzyw i ziół (20L, 50L)	kompost zielony, włókno drzewne, kompostowana kora iglasta, węgiel brunatny*, nawóz wieloskładnikowy, w tym naturalne mikroelementy	OBI
	SOBEX	Podłoże beztorfowe uniwersalne (20L)	kompost zielony, włókno drzewne, drobna kompostowana kora iglasta, węgiel brunatny*	OBI, PSB Mrówka
	SOBEX	Podłoże beztorfowe kwiatowe (20L, 50L)	Podłoże beztorfowe kwiatowe (20L, 50L)	OBI
	SOBEX	Podłoże beztorfowe do trawników (50L)	kompost zielony, włókno drzewne, kompostowana kora iglasta, węgiel brunatny*	OBI
	SOBEX	Podłoże beztorfowe do iglaków (50L)	kompost zielony, włókno drzewne, drobna kompostowana kora iglasta, węgiel brunatny*	OBI
	SUBSTRAL	Podłoże bez torfu (10L, 20L, 50L)	wieloskładnikowy nawóz rozpuszczalny w wodzie w tym naturalne mikroelementy, kompost pochodzenia roślinnego (bez odpadów domowych), nawilżacz, glinka wulkaniczna, włókna drzewne Ekofibrex®	produkt dostępny online
	Verve	Podłoże uniwersalne beztorfowe (10L, 20L, 50L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do pelargonii (50L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do kwiatów (50L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne, kompost naturalny, glina	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do róż (50L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne, kompost naturalny	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do kaktusów, sukulentów i bonsai (5L)	włókno kokosowe, kora, kompost naturalny, keramzyt, piasek, glina	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do kaktusów, sukulentów i bonsai (10L)	włókno kokosowe, kompost zielony i przekompostowana kora	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do domowych roślin zielonych (5L, 10L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne, kompost naturalny, perlit	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do domowych roślin zielonych (5L, 10L)	włókno kokosowe, kompost zielony, włókno drzewne i przekompostowana kora	Castorama
	Verve	Podłoże do borówki beztorfowe (20L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do ziół (10L)	włókno kokosowe, kompost zielony, włókno drzewne i przekompostowana kora	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do cytrusów (10L)	włókno kokosowe, kompost zielony i przekompostowana kora	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do cytrusów - uprawa (10L)	włókno kokosowe, kora, kompost naturalny, keramzyt	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do warzyw (50L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne, kompost naturalny	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe worek do uprawy warzyw (27L)	włókno kokosowe, przekompostowana kora, włókno drzewne i kompost zielony	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do owoców i warzyw - worek do uprawy (27L)	włókno kokosowe, kora, włókno drzewne, kompost naturalny	Castorama
	Verve	Podłoże beztorfowe do trawników (50L)	włókno kokosowe, kora, kompost naturalny, piasek	Castorama
	Westland	Podłoże beztorfowe uniwersalne (35L)	Włókna drzewne, przekompostowana zmielona kora drzew iglastych, węglan wapnia	Castorama, produkt dostępny online
	Westland	Podłoże beztorfowe do warzyw (50L)	Włókna drzewne, przekompostowana zmielona kora drzew iglastych, węglan wapnia	produkt dostępny online
	Westland	Podłoże beztorfowe do kwiatów domowych (16L)	Włókna drzewne, przekompostowana zmielona kora drzew iglastych, węglan wapnia	produkt dostępny online
	WOKAS	Ziemia uniwersalna bez torfu (35L)	kompost z biomasy rolnej, kora kompostowana, włókno kokosowe, glina palona, perlit, zeolit, nawóz organiczny, nawóz wieloskładnikowy długodziałający	Leroy Merlin
	WOKAS	Ziemia do roślin domowych 100% bez torfu (5L, 10L)	kompost z biomasy rolnej, kora kompostowana, włókno kokosowe, glina palona, perlit, zeolit, nawóz organiczny, nawóz wieloskładnikowy długodziałający	Leroy Merlin
	WOKAS	Ziemia do roślin balkonowych bez torfu (20L)	kompost z biomasy rolnej, kora kompostowana, włókno kokosowe, glina palona, perlit, zeolit, nawóz organiczny, nawóz wieloskładnikowy, nawóz wieloskładnikowy długodziałający	Leroy Merlin

Odchodzenie od wydobycia torfu

Ograniczenie wykorzystania torfu w ogrodnictwie jest jednym z kluczowych działań na rzecz ochrony ekosystemów bagiennych i redukcji emisji dwutlenku węgla. Wielka Brytania, gdzie aż 79% zapotrzebowania na torf pochodzi z rynku amatorskiego, pracuje nad ustawą zakazującą sprzedaży produktów zawierających torf, a do 2030 roku zamierza całkowicie wyeliminować jego użycie w innych sektorach. Władze dodatkowo podejmują działania edukacyjne, nakładają dodatkowe opłaty na produkty torfowe i realizują wielkoskalowe projekty ochrony mokradeł, obejmujące aż 35 tys. ha.

Podobne działania podjęła Irlandia, która zamierza całkowicie wyeliminować torf z rynku amatorskiego do 2025 roku, a w pozostałych sektorach do 2035 roku. Dodatkowo do 2030 roku planowane jest zakończenie jego wydobycia na potrzeby grzewcze. Na poziomie Unii Europejskiej wprowadzono prawo zobowiązujące kraje członkowskie do ponownego nawodnienia torfowisk wykorzystywanych rolniczo – 30% ich powierzchni do 2030 roku, 50% do 2040 roku i 70% do 2050 roku, a także do opracowania strategii ochrony mokradeł.

Jako Centrum Ochrony Mokradeł zabiegamy o przyspieszenie wdrażania w Polsce rozwiązań legislacyjnych chroniących także osuszone torfowiska (choćby poprzez przygotowany przez nas w 2021 roku na zlecenie Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska “Projekt strategii ochrony mokradeł w Polsce na lata 2022-2032”, który wciąż jeszcze nie doczekał się zatwierdzenia).

Działania legislacyjne są kluczowe dla ochrony torfowisk na dużą skalę w Polsce, jednak również działania oddolne, na poziomie codziennych decyzji konsumenckich, mają sens. To właśnie nasze decyzje zakupowe wymuszają na przedsiębiorstwach tworzenie bardziej zrównoważonych alternatyw i mogą znacząco przyspieszyć zmiany na rynku.

Wybierając podłoża beztorfowe, nie tylko chronimy krajowe torfowiska, ale także zapobiegamy przenoszeniu problemu eksploatacji na inne, często mniej chronione regiony świata.

Co możesz zrobić, by wesprzeć ochronę torfowisk?

• Wytwarzaj własny kompost i/lub kupuj ziemię doniczkową oraz podłoża ogrodnicze, które nie zawierają torfu.
• Zapytaj w okolicznych kwiaciarniach i sklepach ogrodniczych o dostępność ziemi doniczkowej bez torfu.
• Mów w rodzinie, w pracy i wśród znajomych o tym, że konwencjonalna ziemia doniczkowa w większości zawiera torf wydobywany z torfowisk – jednych z najszybciej zanikających ekosystemów na świecie. Zwróć uwagę, że na rynku dostępne są alternatywy bez torfu.
• Udostępnij nasz post na Facebooku i LinkedIn o podłożach bez torfu.
• Jeśli pracujesz w kwiaciarni, sklepie ogrodniczym lub na giełdzie ogrodniczej, promuj podłoża bez torfu, dbaj o ich odpowiednią ekspozycję, polecaj je klientom i pilnuj, aby były zawsze dostępne w ofercie.
• Jeśli pracujesz w firmie produkującej podłoża ogrodnicze, możesz wprowadzić do swojej oferty produkty bez torfu, oparte na lokalnie pozyskiwanych materiałach. Stopniowo przestaw się na beztorfowe rozwiązania – podobnie jak mleczarnie, które wprowadzają do swojej oferty mleko roślinne.
• Jeśli zauważysz na rynku podłoże ogrodnicze bez torfu, którego nie ma na naszej liście, poinformuj nas o tym mailem przez adres Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript. – razem możemy skuteczniej chronić torfowiska!